Over oud worden, aftakeling en doodgaan
Volgens Milan Kundera, een Tsjechische romanschrijver, krijgen we een voorproefje van de dood als we dingen vergeten: ‘Wat ons aan de dood nog het meest angst aanjaagt, is niet het verlies van de toekomst, maar het verlies van het verleden. Het vergeten is in feite een vorm van sterven die altijd in het leven aanwezig is’.
Mijn moeder werd relatief jong dement. Haar dementieproces is de voorbije jaren geëvolueerd. Na fasen van ontkenning, protest en verzet (zowel bij haar als bij mij), is er nu een fase van berusting. Ze is zo goed als alles vergeten: ze weet nauwelijks nog iets van haar verleden, ze herkent haar dochters en kleinkinderen niet op foto’s van vroeger, ze vergeet iedere keer opnieuw wat corona is en wat het allemaal teweegbrengt, al is ze ten gevolge van corona en de eerste strenge lockdown haar spraakvermogen bijna kwijt, …
Dieper contact dan we ooit hebben gehad
Toen ik laatst naar haar keek, moest ik aan Kundera denken. Ik bedacht dat ze eigenlijk op het punt gekomen is waarop ze al dood is, zeker in sociaal opzicht, terwijl ze nog in leven is… Nagenoeg haar hele persoonlijkheid is weggevallen, alleen met wie zij in wezen is, kan ik nog contact maken. In stilte hebben we nu een dieper contact dan we ooit hebben gehad. Dat is het mooie van het hele proces. De keerzijde is dat dit voor haar overduidelijk de laatste fase voor het sterven is. Bij haar is er geen doodsangst meer, integendeel. Ik stel me wel weer de vraag of ik in het reine ben met de mijne. Want ik hoor mezelf soms toch nog zeggen dat ik zo niet oud wil worden, dat dat toch geen leven is, …
De dood recht in de ogen kijken
Ik denk dat weinigen dement willen worden. We stellen ons die oude dag graag anders voor. We willen allemaal het liefst gezond oud worden, vitaal blijven en een boeiend leven leiden tot op het eind. Maar volgens mij impliceert die manier van leven ook dat we onze doodsangst kunnen blijven onderdrukken, dat we het kunnen blijven uitstellen om de dood recht in de ogen te kijken.
Door de dementie van mijn moeder werd een belangrijke overtuiging uitgedaagd. Eentje die samenhing met ouder worden, aftakeling en doodgaan. Net zoals zovele anderen in het Westen had ik de overtuiging dat het leven een altijddurende opwaartse spiraal is. Ik koesterde met andere woorden de illusie dat we altijd groeien en vooruitgang boeken. We houden er de mythe op na dat het leven een eeuwigdurende spiraal omhoog is en naar een steeds mooiere toekomst leidt. En we verzetten ons tegen alles wat die mythe in gevaar brengt. Het idee dat we allemaal eindig zijn en van onze vroegste jeugd op weg zijn naar onze aftakeling is bijna ondraaglijk.
Triggeren bepaalde omstandigheden ook jouw angsten over ouder worden en de verliezen die dat met zich brengt, dan kun je bij mij terecht. Samen kijken we naar wat er jou kan helpen om hiermee om te gaan en tot rust te komen.
Ik schreef deze tekst in 2021, het jaar waarin mijn moeder overleed.
INSPIRATIE
Over schoon sterven
Wat betekent schoon sterven en hoe kunnen we beter leven als we ons tijdens ons leven al voorbereiden op de dood?